Ecologisch woonproject in hartje Brussel

Ruim, betaalbaar én ecologisch wonen in Brussel… Een dertigtal gezinnen bewezen dat zoiets perfect mogelijk is. Samen bouwden ze Brutopia, een ecologisch woonproject rond een gemeenschappelijke tuin, waar hun kinderen in verschillende talen met elkaar spelen. Feeling Wonen ging op bezoek in vier appartementen van dit hoopgevende initiatief.

Vijf jaar tijd

Een omvangrijk project als dit vraagt tijd. Maar liefst vijf jaar zit er tussen de eerste besprekingen in juni 2008 en de oplevering van het CASCO-project in juli 2013. Maar hier zitten we dan, in de grote parktuin van het complex, om te praten met twee van de 80 bewoners van Brutopia: architect Serge Fraas en ‘stuwende kracht’ Mark Van den Dries. Als ik hen hoor vertellen, is het resultaat alle moeite meer dan waard geweest. Een veelzeggende anekdote over hoe het er hier, in de buurt van de oude Wielemans Ceupens-brouwerij in Vorst, aan toe gaat: “Laatst zei een buurvrouw dat ze steevast 10 minuten eerder naar haar werk vertrekt omdat ze weet dat ze mensen zal tegenkomen om een praatje mee te slaan”, vertelt Mark. De auto’s en polyvalente ruimtes worden spontaan gedeeld en een babysit vinden is ook nooit een probleem. De buren rekenen op elkaar. Bovendien werden deze 3 bureaus en 29 appartementen en volgens strenge ecologische normen gebouwd (24 appartementen zijn passief verklaard, 7 zelfs energieneutraal), en dat aan prijzen onder het gemiddelde van de markt. En in dit gemeenschappelijke parkje, waar een dertigtal kinderen in Frans en Nederlands door elkaar spelen, passen de groten spontaan op de kleintjes. “We hebben soms de grootste moeite om ons dochtertje van tweeënhalf naar binnen te krijgen”, lacht Serge Fraas.

Gezellige gezinsduplex

In het begin aarzelden François en zijn vrouw Christel of ze wel met dit project in zee wilden gaan. “Maar toen we merkten hoe moeilijk het zou worden om elders in Brussel een eigendom te kunnen kopen, hebben we beslist ervoor te gaan”, vertelt Christel. “Het gemeenschapsaspect schrikte me een beetje af. Maar dat blijkt heel goed mee te vallen. Iedereen respecteert elkaars privacy. De tuin is als een park. Maar het terras is privé en ons appartement is een knusse cocon voor het gezin.” Haar partner François Stekke is één van de twee ontwerpers van Brutopia. Hij heeft het plan mogen uitwerken en herwerken. De keuken en zithoek werden van elkaar gescheiden om onder het koken naar muziek te kunnen luisteren terwijl de kinderen tv kijken. Omdat de ruimte beperkt is, was de keuze voor geïntegreerde meubelen en opbergruimte cruciaal. Ze zijn volledig uitgevoerd in dennenmultiplex met een laag transparante vernis. “Laat je niet misleiden door de cleane look van de keuken: ze wordt wel degelijk intensief gebruikt!” Drie slaapkamers (waarvan er eentje nog in tweeën kan worden gedeeld), twee badkamers, een hal die als bureau kan worden ingericht, een waskamer… de beschikbare ruimte van deze duplex werd optimaal ingedeeld.

Sitescreening

Even terug naar 2008. “Ik had al eens meegewerkt aan een cohousing-project in Laeken en dat smaakte naar meer”, legt Mark uit. “Op een dag vertelde mijn nichtje dat ze een leefgroep wilde starten en ze vroeg of ik interesse had.” Op de eerste vergadering verschenen een vijftigtal mensen, waarvan er een twintigtal besloten mee in het avontuur te stappen. Daarna breidde de groep gestaag uit, terwijl niemand meer afhaakte. De eerste uitdaging was: geschikte bouwgrond vinden. Daarvoor namen ze een kaart van de stad, die ze in een twintigtal zones verdeelden. Iedereen kreeg één zone toegewezen om straat per straat te gaan verkennen. Zo kwamen ze tot 24 mogelijke sites. Na een eerste selectie bleven er nog 11 over, die ze lieten screenen (op de kwaliteit van de ondergrond, bereikbaarheid via openbaar vervoer…). Op basis van die screening, koos de groep voor deze industriële site in Vorst, die helemaal verloederd was.

Architectuur

Serge Fraas was erbij van het prilste begin. “Ik had nooit de behoefte gevoeld om een eigen huis te bouwen, maar dit concept was me op het lijf geschreven. En gaandeweg kreeg ik zin om het zelf te ontwerpen.” Samen met zijn partner François Stekke stelde hij zich kandidaat en hun kandidatuur werd door de groep weerhouden. De aankoop van het terrein was zo onderhandeld dat de verkoop kon worden geannuleerd als de bouwvergunning het aantal woningen te zeer zou inperken. “Daar hing de financiële balans van het geheel immers vanaf”, legt de architect uit. Gelukkig werd het project na een paar aanpassingen goedgekeurd. Het betrof twee vleugels van vijf en zes verdiepingen tegenover elkaar, met ertussen een grote tuin. De gevels zouden worden bekleed met aluminium, een recycleerbaar materiaal waar je makkelijk de laag isolatiemateriaal achter kwijt kunt die je nodig hebt om het gebouw zo energiezuinig mogelijk te maken. Een zorgenkindje was de geluidsisolatie: “Het geheim van een goede relatie met je buren is immers: elkaar niet horen”, lacht Serge Fraas. Elk gezin moest ook voldoende vierkante meters ruimte krijgen. “We vroegen aan iedereen om hun huidige woning op te meten, zodat we wisten hoeveel ze nodig hadden. We moesten ook weten of ze een duplex of simplex wilden. Met al die gegevens zijn we beginnen te puzzelen en op het laatste mocht iedereen kiezen uit verschillende appartementen.”

Teamwork

De werf werd in handen gegeven van andere architecten, zodat Serge en François weer bouwheer konden worden, net zoals de rest. Het hele project lang bleef het principe van gelijkheid gelden, dankzij de ervaring van Mark, die al gauw de koosnaam Grote Smurf kreeg. “Groepen willen altijd zoveel mogelijk zelf beslissen. Maar je mag je niet in details verliezen. Om vooruit te kunnen moeten er knopen worden doorgehakt, terwijl je toch met ieders mening rekening probeert te houden.” Sinds Brutopia op de rails staat, is deze ex-bedrijfsleider adviseur voor cohousingprojecten geworden. “Wat ik zo boeiend vind aan grote groepen, is dat hun samenwerking zoveel meer oplevert dan de som van hun individuele denkwerk. Hun ideeën versmelten tot iets moois. Samen weet je gewoon meer!” Brutopia is het bewijs dat je anders kunt bouwen en leven in de stad!

Bureau onder de trap

Benoît en Judith zijn mee in het Brutopia-project gestapt via vrienden van vrienden. Eerst kenden ze niemand, maar al snel leerden ze al hun nieuwe buren kennen, met wie ze nu een echte vertrouwensrelatie hebben. Waarom sprak het project hen aan? “Wat ons, en waarschijnlijk iedereen over de streep heeft getrokken, was: we wilden in Brussel blijven, maar snakten ook naar meer plaats, naar een tuin en een terras. Hier beschikken we effectief over dubbel zoveel vierkante meter als in ons vorige appartement”, vertelt Benoît. Het koppel deed ook voor het interieur een beroep op Stekke + Fraas. “Op de bovenste verdieping hebben ze een oude ‘vrijgezellendroom’ van ons waargemaakt: een zonovergoten loft zonder enige tussenwand. Maar met onze twee kinderen, Balto en Margot, wilden we ook een traditionele verdieping, met aparte ruimtes.” Naast drie slaapkamers beschikt het appartement ook over een ruimte die tot bureau kan worden omgebouwd. “We hadden een bureau nodig omdat zowel Judith als ik vaak van thuis uit werken”, gaat Benoït verder. “Maar omdat ik afkomstig ben van Luxemburg en Judith van Frankrijk, komen er ook vaak vrienden of familie logeren.” Hun schrijnwerker Pierre Tombeur kwam met de perfecte oplossing: hij ontwierp voor hen een bureaumodule die integraal onder de trap past. “Als we bezoek hebben, gaan de deurtjes gewoon toe en verdwijnt het bureau. Dankzij een grote plooideur ontstaat er een nieuwe slaapkamer, zodat onze logés de nodige privacy krijgen.”

Mooie mengelmoes

Alle appartementen werden CASCO verkocht, d.w.z. zonder vloeren, deuren, keuken of meubelen. Net als zijn collega François Stekke koos Serge Fraas voor multiplex. Hij gebruikte het zelfs voor de binnenmuren van zijn appartement. “Het voordeel van hout is dat je er om het even wat aan kunt bevestigen. Bovendien heeft hout een warme uitstraling. Ideaal in combinatie met het koele beton van de vloeren en plafonds.” Voor die warme uitstraling moeten ook de vintage-elementen zorgen: vijf oude binnendeuren uit een Brussels huis, lampen afkomstig van oude banken of kantoren en het fornuis van zijn grootmoeder. Hij zou de twee badkamers ook willen bekleden met dezelfde fifties-tegels als in zijn vorige appartement. Toen hij er op een dag moderne replica’s van ontdekte, was hij de koning te rijk. “Buiten een paar stoelen van Arne Jacobsen staat er hier niet veel nieuws. Zelfs de televisie is een exemplaar uit 1982!” Hij deelt dit appartementje met twee slaapkamers met zijn vriendin Nade en hun dochtertje Diane. “We zouden doodongelukkig zijn als we hier weg moesten”, zegt hij. Wat hem nog het meeste verwondert? Dat het hier zo rustig is. “Mijn buur speelt piano, maar ik heb hem nog nooit gehoord. Toen hij zei dat hij echt elke dag oefende, kon ik het bijna niet geloven.”

Spelen met ruimte

Iets wat Mark Van den Dries echt heeft geraakt tijdens de totstandkoming van Brutopia is de dag dat de groep unaniem besliste dat de appartementen, afhankelijk van de verdieping waarop ze lagen, sterk in prijs mochten verschillen, waardoor meer leden van de groep de mogelijkheid zouden krijgen om eigenaar te worden. “Dat een hele groep zoiets samen beslist, dat is toch mooi, vind je niet?” Mark en zijn echtgenote Anne wonen in één van de grootste appartementen van het complex, een penthouse van 150 m2, met een terras met adembenemend uitzicht. “Aan het einde van je loopbaan kun je je al wat meer veroorloven”, relativeert hij. Omdat ze bang waren dat hun nieuwbouwappartement anders wat te clean zou ogen, integreerde het koppel spulletjes van de rommelmarkt en oude meubelen in het interieur, zoals een bakkerstoonbank, die het kookeiland van de keuken werd. De inrichting van het appartement werd opgebouwd rond een aantal lievelingsmeubelen van het koppel en werd een vijftiental keer herzien, tot Anne en Mark er helemaal tevreden mee waren. “Dit was niet ons eerste project, en we zijn toch wel veeleisend geworden”, glimlacht hij. Anne en Mark kozen samen met de architecten voor schuifdeuren in huis om de sfeer van het interieur in een handomdraai te kunnen veranderen: van open en ruim naar intiem, en terug. Er werd ook een logeerkamer voor hun kinderen of vrienden voorzien en ze hebben elk een bureau voor zichzelf. “Ik woon hier heel graag en ben dol op mijn buren. Maar als ik thuis ben, ben ik thuis. Ook in een cohousing-project is privacy essentieel.”

Meer over architecten Stekke + Fraas vind je hier.

Bron: Feeling Wonen augustus/september 2015 | Tekst: Jean Michel Leclerq | Foto’s: Tim Van De Velde